KALWARIA PAKOSKA Gdy ze strony Inowrocławia idziemy do Pakości zauważamy, że to typowy krajobraz z nad Gopła i Kujaw. Miasto Pakość leży 12 km. od Inowrocławia i położone jest w niewielkiej kotlinie o przygarbionych lekko stokach, pochyłych ku krętej rzece Noteć, która leniwie toczy tam swe wody. Nazwa Pakość wywodzi się z imienia „Pakosław”, które było w rycerskim rodzie Adwańców. Możliwe jest, ze rycerz tego rodu – Pakosław – wśród nadbrzeżnych błot rzeki Noteci założył osadę rybacką i nazwał ją od imienia swego Pakością. Patronem tego miasta jest św. Jakub. Swego czasu Pakość i ziemia pakoska należała do książąt Kujawskich, następnie władali nią Krotowscy. W czasie reformacji Pakość była ośrodkiem ruchu nowatorskiego. Następnie osiedlili się Działyńscy. Po roku 1608 proboszczem przy nie istniejącym obecnie kościele parafialnym pod wezwaniem św. Jakuba został ksiądz Wojciech Kęsicki, który przejawił się wielką pobożnością i wielkim nabożeństwem Męki Pańskiej, dlatego też po przeczytaniu opisu topograficznego miasta Jerozolimy w książce wydanej przez księdza Christiana Adrychoniusza – pielgrzyma do Ziemi Świętej, ksiądz Wojciech Kęsicki zauważył pewne podobieństwo położenia Pakości do Jerozolimy. Postanowił wybudować Kalwarię w Pakości na wzór Kalwarii w Zebrzydowicach, założonej właśnie w tym czasie , tj. w 1602 roku. W tych latach dziedzicami Pakości byli Działyńscy, którzy pomagali księdzu Kęsickiemu. Najlepszym tego dowodem będzie przytoczenie fragmentu opisu według dodatku do kroniki : „ Przy tym miasteczku Pakości jest nowe Jeruzalem albo Kalwaria, która takie miała początki. Za radą i staraniem księdza Wojciecha Kęsickiego, plebana pakoskiego, Michał z Działynia Działyński, wojewoda brzeski z nabożeństwa ku Męce Pańskiej, grunt dziedziczny na fundację tej Kalwarii dobrowolnie ofiarował, darował, rezygnował i zapisał w publicznych aktach inowrocławskich w roku 1629, w sobotę po święcie św. Jakuba. Na tym gruncie najprzód były wymierzone drogi bolesne według wymiarów jerozolimskich i na tych drogach albo w miejscach, stacje dla rozważania i rozpamiętywania Męki Pańskiej wstawione były krzyże. Pobożnego tego Pana, brat rodzony Paweł z Działynia Działyński, starosta nieszawski, dziedziczny sukcesor dla lepszego warunku i mocy zaczętej Kalwarii grunt, na którym były postawione krzyże kazał wystawić kaplice, mające przedstawić tajemnice Męki Pańskiej, osobą swoją darował i powtórnym, prawnym zapisem w Grodzie Inowrocławskim, feria terita post festum S. Michaelis Anno Domini 1631 zatwierdził ( tj. we wtorek po święcie św. Michała 1631 roku ).” Pierwszą drogę krzyżową odprawił ksiądz Wojciech Kęsicki z wielką rzeszą ludu na wiosnę 1628 roku, a w następnym ( 1629 r. ) arcybiskup Jan Wężyk uznał Fundację w dokumencie przesłanym ze Skierniewic. Obecnie Kalwaria posiada po prawej stronie Noteci sześć kaplic, a po lewej stronie rzeki dziewiętnaście – razem dwadzieścia pięć kaplic. Kalwaria jest zbudowana w stylu barokowym i dzieli się na Drogę Pojmania oraz Krzyżową. Na szczególną uwagę zasługują kaplice większe, jak kaplica Wniebowstąpienie, z którą łączą się dwa wspomnienia historyczne. Działo się to w 1655 roku , kiedy Szwedzi „zalali” Polskę. W ten czas Szwedzi razem z Żydami przy tej kaplicy zamordowali o. Urbana Sternalskiego, który śpieszył do chorego z wiatykiem. Gdy w maju w tym samym roku przybyło do Pakości wojsko Czarnieckiego, żołnierstwo razem z obywatelami skazali część Żydów na śmierć, a reszta uszła z miasta. Drugie wydarzenie związane z kaplicą Wniebowstąpienie to rok 1769 – w dzień św. Józefa , w Niedzielę Palmową toczyła się bitwa między Konfederatami Barskimi i Moskalami. Poległo 79 Konfederatów i pochowano ich w dwóch mogiłach nieopodal kaplicy. W 1922 roku postawiono tu potężny głaz z napisem: „Konfederatom Barskim poległym w Pakości 1769 roku wdzięczni Polacy”. Na większą uwagę zasługuje również kaplica Wieczernik i kaplica św. Weronika, a szczególnie kaplica Ukrzyżowania, która służy dziś za kościół kalwaryjski przy klasztorku OO. Franciszkanów. Trzy owe kaplice wybudował w XVII wieku Marcin Umiński, podchorąży bydgoski. Ołtarz w kościółku Ukrzyżowania jest jednak późniejszą przeróbką, dwa boczne ołtarze natomiast przechowały się do dziś. Warto wspomnieć o kaplicy Dwór Heroda. Kaplica ta została wybudowana po roku 1678 z funduszów księdza Wiesza, proboszcza kościeleckiego, o czym świadczy tablica pamiątkowa wmurowana w ścianę kaplicy Heroda. Kalwaria pakoska miała nie tylko budzić życie religijne, ale zarazem była ostoją polskości nie tylko w Pakości, Kujawach, Pałukach, ale na całą Wielkopolskę. Świadczy o tym szkoła polska założona w Pakości przy klasztorze OO. Franciszkanów ( Reformatów ) , w której aż do „Kulturkampfu” uczyli ojcowie jako wykładowcy. Bracia Mniejsi przybyli do Pakości w 1631 roku. Oto dnia 2 października 1631 roku bracia Działyńscy, Kasper bp. Chełmiński, Michał starosta kościański, Paweł starosta nieszawski oddali placówkę za staraniem księdza Wojciech Kęsickiego OO. Reformatom ( Franciszkanom ) i przeznaczyli swój własny zamek na klasztor. Za pozwoleniem księdza arcybiskupa gnieźnieńskiego Jana Wężyka OO. Franciszkanie byli wprowadzeni i przebudowali stary zamek na kościół i klasztor. W ten czas też oddano Kalwarię pod ich szczególną opiekę ( wypis z archiwum ). Za staraniem Ojców w roku 1678 do licznych kaplic „przywiązane” zostały liczne odpusty, nadane przez papieża Innocentego XI. W roku 1838 nastąpiła kasata zakonu przez rząd pruski i zarząd klasztoru. Kościół klasztorny i Kalwarię przejął miejscowy proboszcz i w ten sposób kościół zakonny stał się kościołem parafialnym. 01 maja 1841 r. przyjechał do Pakości arcypasterz Marcin Dunin, aby podziękować Jezusowi Kalwaryjskiemu za uwolnienie z kaźni więziennej w Kołobrzegu. Dnia 03 maja tegoż samego roku prowadził wielką procesję na Kalwarię. W procesji udział wzięło przeszło 30 000 pątników. W uroczystość świętego Franciszka – 04 października 1931 roku OO. Franciszkanie ponownie osiedlili się na Kalwarii pakoskiej przy kościółku Ukrzyżowania w domku, który w roku 1968 za staraniem o. Jakuba Kubicy został gruntownie odnowiony. Zaznaczam, że tenże Ojciec za swoje zasługi dla Kalwarii został przez Kapitułę prowincjalną we wrześniu 1968 r. mianowany przełożonym na tymże miejscu ( funkcję tą pełnił przez trzy kolejne lata ). Podczas okupacji niemieckiej Kalwaria była opuszczona, gdyż Ojców i Braci zakonnych zabrano lub wypędzono. Dopiero w roku 1945 na nowo wracają i pilnie krzątają się w około należytego przyjęcia pielgrzymów, którzy śpieszą na odpusty w niedzielę po 03 maja w uroczystość Znalezienia Krzyża , 13 czerwca w uroczystość św. Antoniego , w niedzielę po 02 sierpnia w uroczystość Porcjunkuli, 14 września w uroczystość Podwyższenia Krzyża i w uroczystość świętego Franciszka z Asyżu – 04 października. Warto zaznaczyć, że w byłym zamku Działyńskich, obecnym kościele p.w. św. Bonawentury znajduje się relikwiarz Drzewa Krzyża Świętego, który jest największym relikwiarzem w Polsce. Widzimy, że Kalwaria pakoska – jako druga z najstarszych w Polsce – nie zasługuje na zapomnienie, czy to ze względu na tradycję, czy to ze względu na malownicze położenie. Niech znów stanie się ośrodkiem oddziaływania życia religijnego i polskości na Wielkopolskę i ojczyznę naszą. Pragnę zaznaczyć, iż można uzyskać odpust zupełny w Sanktuarium Krzyża Świętego na Kalwarii w Roku Jubileuszowym. Pakość,28.03.2000 r. A J